‘RACE’ – Het Nationale Toneel, tekst David Mamet, regie Eric de Vroedt, met Mark Rietman, Werner Kolf, Hein van der Heijden en Romana Vrede, toneelbeeld Maze de Boer. Gezien Koninklijke Schouwburg Den Haag, 5 november 2016, tournee t/m 14 januari 2017, met 17 november in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag de discussie-avond ‘Racisme is hot’ (www.nationaletoneel.nl). Scènefoto’s: Kurt van der Elst.

De toeschouwer – een man zoals Peter van Straaten een oude mopperkont zou tekenen – vindt het maar niks. “Race!,” foetert hij vóór aanvang van de voorstelling. “Waarom moet die titel in het Engels? Waarom niet gewoon ‘Ras’ of ‘Zwart/wit’? Vorig seizoen bracht Het Nationale Toneel ook al ‘The little foxes’. Ze moeten voor hun luiheid worden bestraft!” Dan komt de zwarte acteur Werner Kolf op, die in het Engels door een monoloog houdt over gevoelens van zwarte Amerikanen: “Do you know what you can say to a black person?” Meneer Mopperkont weet het wel. Hij roept luidkeels vanuit de zaal: “I can’t understand a word you are saying!” Veel toeschouwers denken dat het erbij hoort. Gelukkig gaat Werner Kolf onderverstoord verder en gelukkig voor ‘Mister Mopper-ass’ is de rest van de voorstelling vrijwel helemaal in een taal die hij kan verstaan.

In de spannende advocatenthriller ‘RACE’ wordt een blanke, hooggeplaatste man beschuldigd van verkrachting van een zwarte vrouw in een hotelkamer. Denk: Domnique Strauss-Kahn. De man, gespeeld door Hein van der Heijden, gaat naar advocatencollectief Lawson & Brown. Mark Rietman speelt de blanke Lawson, Werner Kolf speelt de zwarte Brown (what’s in a name…). Ze hebben een zwarte secretaresse (Romana Vrede), die vrijwel continu op het toneel aanwezig is. Volgens Lawson draait rechtsspraak om drie dingen: haat, angst en afgunst. Hun devies is dat elke zaak gewonnen kan worden, mits je alleen zaken aanneemt die gewonnen kunnen worden. Deze zaak gaat niet om seks, zegt de secretaresse. Volgens haar gaat de zaak gaat over zwart versus wit. “Wat is het verschil?”, vraagt Lawson.

Het stuk uit 2009 van de Amerikaan David Mamet – schrijver van o.a. ‘Glenngary Glen Ross’ en het scenario van de film ‘Wag the dog’ – is een verbaal spervuur over goed en kwaad, recht en onrecht, echt en onecht, eerlijkheid en verraad. Maar vooral over blank en zwart. De zwarte secretaresse blijkt een cruciale rol te spelen. Houdt ze haar werkgevers vanaf het eerste moment voor de gek? Kreeg ze haar baan vanwege positieve discriminatie? Uiteraard is deze voorstelling lang geleden gepland, maar dit onderwerp had niet actueler kunnen zijn. Denk aan Denk, denk aan Pietermansknecht, denk aan Sylvana Simons, denk aan Johan Derksen, denk aan Giel Beelen. Mark Rietman zegt als advocaat Lawson: “Ik weet dat er niets is wat een wit iemand over rassenverhoudingen kan zeggen tegen een zwart iemand wat niet zowel incorrect als beledigend is.”Als de verdachte de hitte op een Caribisch eiland vergelijkt met ‘een heet zwart kutje’, ziet hij daar zelf geen kwaad in. De vraag is: “is dat niet racistisch?”

Denk niet zwart, denk niet wit, maar kan dat wel? Mark Rietman en Werner Kolf zijn aan elkaar gewaagd; als hun personages en als acteurs. Ze draaien als kemphanen rond de verdachte, een kleinere rol van Hein van der Heijden, maar wel de aanstichter van dit alles. De prachtige Romana Vrede wordt steeds meer zichzelf, vooral als ze zich heeft ontdaan van haar lange, gestreken haardos. Het stuk is een schaakspel vol wantrouwen, misverstanden en (vermeende?) discriminatie. Het is een ‘comedy of errors’, wat wordt versterkt door het kluchterige toneelbeeld met deuren. Het toneelbeeld wordt gedomineerd door een metershoog portret van een blanke vrouw en haar zwarte dienstbode. Het in de zeventiende eeuw geschilderde doek van Adriaen Hanneman hangt in het Mauritshuis.

Uiteindelijk klinken flarden van ‘Alle Menschen werden Brüder’. Dream on, people, dream on… Heel interessant wordt donderdag 17 november, als het gezelschap in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag om 20.15 uur een ‘niet-politieke avond over racisme’ houdt onder de titel ‘Racisme is hot’. Na afloop van een matinee van ‘Race’, die om 14.00 uur begint, wordt die avond gediscusieerd over een nieuwe kijk op racism door Denk-coryfee Sylvana Simons, het Surinaamse cabaretduo Deng Boy, hoogleraar psychologie Alain van Hiel (schrijver van het boek ‘Iedereen racist’), rapper Gikkels, dansers van Conny Janssen Danst en leden van Het Nationale Toneel.