hen: een voorstelling, geschreven door een zijdehoender
hen, dat is de titel van de nieuwe lunchvoorstelling van Theater Bellevue en Het Nationale Theater. hen, met een kleine h. En met de ondertitel ‘een tragikomedie door een kip’. Wat een krankzinnige voorstelling is dit. Absurd, want alles draait om de zijdehoender uit de titel. Drie goede acteurs met een indrukwekkende staat van dienst staan in dienst van ‘Bwah-ah-wah-phap’ – dat is de naam van de hen. Afgezien van het feit dat er veel te lachen valt, is deze tragikomedie een pittig commentaar op de huidige maatschappij vol – aantijgingen van – grensoverschrijdend gedrag. Zeker ook in de wereld van theater, toneel en de media.
De 26-jarige Roos Bottinga schreef dit nieuwe toneelstuk na een ‘open call’ van Theater Bellevue en Het Nationale Theater. In deze oproep werd schrijvers verzocht te reflecteren op de vraag ‘hoe leren we (weer) luisteren naar de verzwegen stemmen uit de natuur’. De jeugdige Bottinga won dus deze ‘wedstrijd’, maar het leuke, goed geconstrueerde toneelstuk gaat, naar mijn idee, nauwelijks over verzwegen stemmen uit de natuur. Het gaat over hoe ambitieuze mensen met elkaar omgaan, hoe zij elkaar proberen te ondermijnen en hoe ze met de ellebogen werken om boven de ander uit te stijgen.
Motorisch gestoord
Opvallend is dat het stuk zogenaamd is geschreven door de hen zelf. En ook dat het woord ‘hen’ in de voorstelling geen enkele keer voorkomt. Toen ik aan iemand vertelde dat ik naar een voorstelling ging die ‘hen’ heette, vroeg die persoon of het een voorstelling was over transgenders. De titel is dus goed gekozen, want die werpt meteen vragen op. Twee acteurs, gespeeld door Hein van der Heijden en Denise Aznam, wachten in de eerste scène in een repetitielokaal gespannen op een kip. Van der Heijden is al ten tonele, wanneer het publiek de Palonizaal van Bellevue betreedt. Hij heeft een inktzwarte zonnebril op en gedraagt zich ongeduldig, hoekig, zenuwachtig. Hij beweegt motorisch gestoord. Daarmee zet hij de toon van de voorstelling, met uit de speakers onheilspellende muziek.
Als ‘Bwah-ah-wah-phap’ arriveert, zit ze op de arm van de ‘kippentolk’, gespeeld door Esther Scheldwacht. Deze actrice heeft de dankbare – want amusante – taak om met de kip te communiceren in het ‘kips’. Kakelend dus. En dat is heel grappig. De kip is een mooie pop, ontworpen door Tamar Stalenhoef. Een aandoenlijk dier. In een interview in Het Parool vertelde Roos Bottinga dat ze aanvankelijk een levende kip had willen hebben. Maar dat is vragen om problemen. Want hoe regisseer je een kip? En bovendien: kinderen en dieren op het toneel, dat is altijd link.
In Het Parool zei Bottinga ook dat het idee voor een stuk dat vanuit een dier is geschreven, ontstond via haar nichtje. “Ze had een artikel doorgestuurd over dat dieren verbeeldingskracht hebben, en toen dacht ik: als je je iets kunt voorstellen, dan kun je ook kunst maken. Wat nou als een dier een toneelstuk schrijft? Dat leek me een leuke gedachteoefening.”
Eric de Vroedt, artistiek leider van Het Nationale Theater, schreef over deze voorstelling: “We zijn de zoektocht aangegaan naar verhalen die ons weer leren luisteren naar de natuur: dieren, planten, geesten, gronden. Wat Roos met haar verhaal laat zien is hoe kunst een dier agency kan geven, een eigen stem. Maar ook hoe verschrikkelijk complex dat is, hoeveel valkuilen er daarbij op de loer liggen. De absurditeit die we ervaren bij de gedachte aan een ‘stuk geschreven door een kip’ zegt al genoeg over de heersende verhouding tussen mens en dier. Ik ben verheugd dit traject samen met Roos, Bellevue, Ada, en ons gezelschap aan te gaan.”
Communiceren ‘in het kips’
De kip heeft – zogenaamd – het toneelstuk geschreven. Dat wil zeggen: ze heeft het gedicteerd aan de kippentolk. Het script, dat bij de eerste lezing op tafel komt, gaat onder meer over kippen, een kippenboer en vogelgriep. Hein van der Heijden vraagt zich bij de eerste leesrepetitie af hoe hij de boer zal spelen. Tja… wat voor een boer wil de kip dat hij speelt? Gevoelloos? Emotioneel? In een geestige scène overlegt Esther Scheldwacht als kippentolk met ‘Bwah-ah-wah-phap’. Scheldwacht kakelt hele volzinnen en de kip antwoordt ‘in het kips’. Uiteindelijk zegt Scheldwacht: “Ze snapt je punt”. Ze wil de verbondenheid tussen de kip en de boer wil laten zien.
De eerste helft van deze absurdistische eenakter speelt zich af in het repetitielokaal, vervolgens draait de achterwand helemaal om en zien we de acteurs in de kleedkamer na afloop van de première. Daar blijkt dat Van der Heijden zich niet aan afspraken heeft gehouden en is gaan improviseren. Hij is uitermate tevreden en vond de voorstelling ‘puurrrrrrr’. Zijn tegenspeler – Denise Aznam dus – gooit hem voor de voeten dat hij ‘een schmierpijp’ is: “Je schoot dwars door de betekenis de ironie in”. In de daaropvolgende scène wordt duidelijk dat de Volkskrant hem beschuldigt van dierenmishandeling en grensoverscheidend gedrag. De term ‘neo-koloniale machtsverhouding’ valt en de acteur jammert dat zijn naam en carrière voor altijd kapot is gemaakt.
‘Kapotgemaakt door de Volkskrant’
Het is niet moeilijk om hier diverse schandalen van de afgelopen jaren in te zien: de opzienbarende Volkskrant-reportages met verstrekkende gevolgen voor Matthijs van Nieuwkerk, Studio Sport, Tom Egbers. Van der Heijden beklaagt zich dat hij ‘publiekelijk’ is afgemaakt, Aznam zegt dat alles publiekelijk is wat een acteur doet. Van der Heijden: “Ja, maar publiekelijk optreden in de Palonizaal van Bellevue is wel iets anders dan de Volkskrant”. Ik zal het eind van het stuk niet verklappen, maar dat is wel verrassend en geestig.
Zoals ik begon: wat een krankzinnige, absurde voorstelling is dit. Het spel is overdreven, maar past daardoor heel goed in deze voorstelling. In ongeveer anderhalf uur tijd ga je als toeschouwer een beetje houden van ‘Bwah-ah-wah-phap’. En ook van deze drie acteurs, die erin slagen om overtuigend ‘over the top’ te spelen. Kortom: een compliment voor regisseur Ada Ozdogan, van wie in maart bij het Zuidelijk Toneel de voorstelling Holly Goosebumps in première gaat. Met deze productie streeft ze ernaar om ‘kippenvel’ op te wekken bij de toeschouwers, want ze creëert aan de hand van filmische geluidsreferenties – zwiepende zwaarden, krakende botten, piepende deuren, krachtige kreten, iconische zinsflarden – haar eigen versie van Quentin Tarantino’s gewelddadige film Kill Bill. Interessant! Net als hen.
Hen, gezien 22 januari in de Palonizaal van Bellevue, aldaar tot en met 9 februari (behalve maandag en dinsdag), aanvang 12.30 uur en op 30 januari en 7 februari om om 17.30 uur. En ook nog woensdag 12 en donderdag 13 februari in Zaal 3 van Het Nationale Theater in Den Haag. Een productie van Het Nationale Theater en Bellevue. Tekst Roos Bottinga, spel Hein van der Heijden, Denise Aznam, Esther Scheldwacht en ‘Bwah-ah-wah-phap’ (de pop is ontworpen door Tamar Stalenhoef, regie Ada Ozdogan, dramaturgie Remco van Rijn en Kyra Mol, decor Janne Sterke, kostuums Lotte Goos, scènefoto’s Bas de Brouwer, promotiefoto’s Anna Perger. Zie voor meer informatie en kaarten: www.hnt.nl en www.theaterbellevue.nl