“Ik heb het gevoel dat ik al mijn blaadjes verlies. Eén voor één. Ik begrijp het niet”. Dit is een essentieel zinnetje, dat Hans Croiset uitspreekt in De vader. Croiset is in oktober 81 jaar geworden; de man die hij in De vader speelt, is tachtig. Tussen de acteur en de bejaarde man op het toneel ligt een wereld van verschil. Een transformatie. Croiset staat vol in het leven, is nog altijd in volle bloei. De stokoude man op het toneel wordt betutteld, weet niet waar het zoeken moet, wordt steeds meer opgevreten door dementie, door alzheimer.
De nu 37-jarige Fransman Florian Zeller schreef de wereldhit Le père in 2012. Het was voor de tweede stuk dat hij een stuk schreef met min of meer dezelfde thematiek, want in 2010 won hij twee Molière Awards voor La mère. Daarin krijgt een middelbare vrouw te maken met depressies. Ze ondervindt steeds meer dat ze overbodig raakt in de levens van haar echtgenoot en haar kinderen.
Beide stukken waren grote successen in Parijs, met The father scoorde hij hits in Londen en New York. Op Broadway speelt Frank Langella momenteel de titelrol. Het is logisch dat dit stuk veel mensen aanspreekt. Dementie is een universeel gegeven dat mensen wereldwijd treft. Regisseur Gijs de Lange schrijft in het voorwoord van het programmaboek dat zijn moeder ook door dementie werd getroffen.
Het knappe is dat Zeller geen larmoyant stuk heeft gemaakt, maar een zwarte komedie waarin hij toeschouwers vaak op het verkeerde been zet. Hij heeft in de regie-aanwijzingen expliciet geschreven dat de dochter in verschillende scène’s door verschillende actrices gespeeld moeten worden. In deze productie is Johanna ter Steege in de eerste scène de dochter, in de tweede wordt zijn gespeeld door Rian Gerritsen. Twee actrices die uiterlijk in niets op elkaar lijken, behalve dan dat ze allebei blond zijn. Daardoor is niet alleen de vader de kluts kwijt, het publiek is ook even in vewarring.
Alleen al vanwege het hogeschoolacteren van Hans Croiset en Johanna ter Steege is het de moeite waard om voor deze voorstelling naar de schouwburg te gaan. Beide acteurs excelleren in volkomen naturel spel: overtuigend, waarachtig, ontroerend, aandoenlijk. In feite is de dochter ook in verwarring. Moet ze haar hart volgen en verhuizen naar het buitenland, zoals ze wil. Of moet ze haar hart volgen en voor haar vader blijven zorgen?
In Nederland krijgt één op de vijf mensen dementie. Het kan dus niet anders dan dat in elke zaal scènes bij toeschouwers associaties oproepen met hun eigen leven. In elk theater is een informatiestand van de stichting Alzheimer Nederalnd. In het programmaboekje worden twee pagina’s gewijd aan www.dementievriendelijk.nl. Daar krijg je online handvaten aangereikt om beter om te gaan met demente mensen. Bijvoorbeeld via het ezelsbruggetje G-O-E-D: Geruststellen, Oogcontact maken, Even meedenken, Dank je wel.
Een hoofdrol in de voorstelling is weggelegd voor vaders horloge. Zijn horloe is telkens zoek. Een herkenbaar fenomeen in de wereld van de dementie. Het is alleen jammer dat het stuk, dat is opgebouwd in afgebakende scènes en zonder pauze anderhalf uur duurt, abrupt eindigt. Met d woorden: “Alles komt goed. Stil maar, stil maar…” Doek. Het publiek blijft in het luchtledige hangen. Het einde geeft stof tot nadenken, maar het slot komt wel erg abrupt. Waarop het publiek aarzelend begint te applaudisseren. Worden de toeschouwers weer op het verkeerde been gezet? Nee, dit was echt alles.
De vader – Senf Theaterpartners & Kik Productions, tekst Florian Zeller, vertaling Jolijn Tevel, met Hans Croiset, Johanna ter Steege e.a., regie Gijs de Lange, decor Jos Groenier, lichtontwerp Uri Rapaport, foto Leo van Velzen. Gezien 20 december 2016 in het Koninklijke Schouwburg Den Haag. Tournee t/m 25 maart 2017. Zie: www.devadertheater.nl
