Art: wat is belangrijker? Kunst of vriendschap?

Waldemar ToThijs Römer, Waldemar Torenstra en Frederik Brom (foto Annemieke van der Togt)

Art, zo heet de voorstelling die 5 maart 2019 in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag in première ging. Een wervelende wereldhit van één uur en twintig minuten, gespeeld door slechts drie acteurs. In de nieuwe, zeer geslaagde productie door Thijs Römer, Waldemar Torenstra en Frederik Brom. Zij laten zien wat goed toneel is: het is volkomen geloofwaardig dat deze mannen vrienden en dat ze de hele tijd bakkeleien over de waarde van een abstract schilderij: een wit schilderij met witte strepen. ‘Is het wit? – ‘Is het kutzooi?’ – ‘Is het kunst?’ Maar eigenlijk gaat het stuk over de vraag wat vriendschap is.

Met dank aan Micheline Connery

De Française Yasmina Reza schreef dit stuk begin jaren negentig en het ging in 1994 in Parijs in wereldpremière. Sindsdien werd aan deze schrijfster en aan producties van Art overal ter wereld de ene prijs na de andere uitgereikt. Van de Molière Award voor het beste toneelstuk in Parijs tot de Laurence Olivier Award en de Evening Standard Award in Londen tot de Tony Award voor het beste toneelstuk op Broadway. Met dank aan Micheline Connery, want de Franse echtgenote van Sean Connery zag Art in 1994 in Parijs. Zij attendeerde haar echtgenoot op de voorstelling en hij was mede-producent toen het stuk voor het eerst in Londen te zien was.

Een wit schilderij met witte strepen

Albert Finney en Tom Courtney in Art in 1996 in Londen (fotograaf onbekend)

Ik zag Art in december 1996 met mijn moeder in het Wyndham’s Theatre in Londen. Eigenlijk gingen we alleen maar vanwege de grote acteurs Finney en Courtenay, die we kenden van de film The Dresser. We wisten niks over Art en dat is eigenlijk de beste voorbereiding om dit stuk te gaan zien: zonder voorkennis. We waren overdonderd; niet alleen door het spel, maar vooral door de verrassende kijk op vriendschap tussen drie mannen die onder druk komt te staan omdat één van hen voor een godsvermogen een peperduur abstract schilderij heeft gekocht. Een wit schilderij met witte strepen. De eerste tekst is: “Serge heeft een schilderij gekocht” en na tachtig minuten wervelende dialogen, verrassende wendingen en telkens wisselende standpunten eindigt de voorstelling ook zo ongeveer met deze tekst.

Voor de derde keer in Nederland

Waldemar Torenstra, Thijs Römer en Frederik Brom (foto Annemieke van der Togt)

Eind december 1996 schreef ik in Het Parool een artikel over de voorstelling in Londen. Ik schreef destijds dat het toen al in Nederland was gespeeld door het Noord-Nederlands Toneel, met Christo van Klaveren, Rob Beumer en Patrick Deleu (wie kent ze nog, behalve Christo van Klaveren). In 2001 ging het opnieuw in première, nu door de vrije productie Egmont Theater met Paul de Leeuw, Hans Kesting en Edwin de Vries. Zo gaat dat met toneelstukken, die een instante klassiekers zijn. Want nu is Art dus weer terug, terwijl de huidige productie opnieuw gebruik maakt van de uitstekende vertaling van Coot van Doesburgh gebruikt.

Paintball

Art campagnebeeld (Mark van Engelen)

Het boeiende van Art is dat het stuk één groot steekspel is tussen drie vrienden, waarbij telkens een van hen het opneemt – of moet opnemen – tegen de andere twee. Er zijn telkens wisselende machtspatronen, waarbij telkens één van de drie vrienden de gebeten hond is en de andere twee met elkaar samenspannen. Van tijd tot tijd spelen Thijs Römer, Waldemar Torenstra en Frederik Brom letterlijk een spelletje paintball. Zo begint de voorstelling zelfs, terwijl het decorbeeld verder vrijwel wit is. Het uit neonbuizen opgetrokken decorbeeld – het frame is ontworpen door Luc Peumans – is eerst nog keurig recht, maar valt tijdens de voorstelling steeds meer in elkaar. Heel toepasselijk is dat het bedrijf van Luc Peumans Painting with Light heet.

Open doekje

Indrukwekkend is de ellenlange, propvolle monoloog die een van de vrienden afsteekt over de voorbereidingen voor zijn huwelijk. Ken Stott deed die monoloog in de voorstelling die ik in Londen zag, nu spuwt Thijs Römer als een bezetene een stortvloed van woorden uit over zijn twee vrienden en dus ook over het publiek. Aan het slot van zijn uitputtende monoloog kreeg Römer bij de première een open doekje. Terecht.

Geen schilderij te zien

Het schilderij zien we nooit. Dat hangt zogenaamd aan de vierde wand tussen de acteurs en de toeschouwers. Ik herinner me dat in Londen het hagelwitte kunstwerk wel degelijk prominent in beeld stond op een schildersezel. Dat was misschien traditioneel, maar wel effectief. Helemaal omdat er uiteindelijk iets met het schilderij gebeurt; ik zal niet verklappen wat. Bij de première stonden in de foyer van Koninklijke Schouwburg overal kleine witte schilderijtjes op miniatuurschildersezels. En er lagen ansichtkaarten van een wit schilderij, met de tekst ‘IS DIT KUNST VOLGENS JOU?’.

De proef op de som

Thijs Römer en Frederik Brom (foto Annemieke van der Togt)

Art is, volgens mij, een voorstelling die smullen is voor toneelliefhebbers, maar ook voor mensen die niet van toneel houden. Zoals mijn echtgenoot. Hij vindt toneel ‘doen alsof’ en ergert zich al snel aan nep toneelspel-toontjes van acteurs. We hebben samen tien jaar geleden één toneelvoorstelling gezien die hem kon boeien: Wuivend Graan van Wim T. Schippers. Hij vond het een eer om na afloop van de voorstelling de grote meester te ontmoeten. Ik zei tegen Schippers dat mijn man niet van toneel hield. Waarop Schippers zei: “Ik ook niet”. Komende zondag neem ik de proef op de som. Ik neem mijn man die dag mee naar het DeLaMar Theater, waar deze voorstelling dan speelt. Ben benieuwd of de proef op de som slaagt. En kijk er naar uit om Art, zo snel na de première, nog een keer te zien.

Art, gezien 5 maart 2019 in de Koninklijke Schouwburg Den Haag. Een productie van More Theater Producties, tekst Yasmina Reza, vertaling Coot van Doesburgh, spel Thijs Römer, Waldemar Torenstra en Frederik Brom, regie Paula Bangels, decor Luc Peumans, kostuums Carin Eilers, muziek David Cantens, campagnebeeld Mark Engelen, scènefoto’s Annemieke van der Togt. Tournee t/m 7 juni 2019 (9 en 10 maart in het DeLaMar, de laatste vier voorstellingen – van 4 t/m 7 juni zijn – in de Meervaart. Informatie: www.senf.nl/productie/art/