Jihad van Liefde: “jouw verhaal is ook het mijne”

Een Jihad van Liefde; zo heette het boekje, dat werd opgetekend door David Van Reybrouck uit de mond van Mohamed El Bachiri. Het boekje kwam in maart 2017 uit, een jaar nadat de Belgisch-Marokkaanse moslim El Bachiri zijn vrouw Loubna had verloren bij de bomaanslag op 22 maart 2016 in de metro. Loubna Lafquiri was niet alleen zijn grote liefde, maar ook de moeder van hun drie zoons die ten tijde van de aanslag tien, acht en drie jaar oud waren. De weduwnaar, die nota bene werkte als metrobestuurder, praat in het beknopte, veelzeggende boekje over zijn liefde voor Loubna en zijn leven na het grote verlies. Het is een eerbetoon aan zijn vrouw en een humanistische boodschap van liefde en medemenselijkheid. Ga er maar aan staan!

Mohammed Azaay en het Amsterdam Andalusisch Orkest (foto Jesse Budel)

“Ik ben een jihadist van liefde”

“Omdat jouw verhaal ook het mijne is”, zo verantwoordt Mohamed El Bachiri zijn boek. In het voorwoord staat de letterlijke vertaling van het woord ‘jihad’, dat ‘inspanning, strijd op Gods weg’ betekent. De grote jihad is ‘inspanning die iedere moslim moet aangaan tegen zijn eigen hartstochten’’, de kleine jihad is ‘strijd om het domein van de Islam te verdedigen’. In het boekje propageert El Bachiri ‘jihad van liefde’: “een echte jihadist is iemand die niet in woede ontsteekt, ongeacht de situatie. Hij kan misschien wel razernij voelen, maar het is zo makkelijk om iemand te slaan of geweld te gebruiken. Het is de stomste reactie. Het echte jihadisme is een inspanning naar jezelf, naar je gedachten. De jihadist zoekt naar kennis, doet zijn best om anderen te ontmoeten, ook als die daar niet voor openstaan. De jihadist laat de moed niet zakken, hij bewaart de glimlach en erkent de menselijkheid van de ander”.

Een ander citaat uit het boek: “In de beproeving die ik moet doorstaan voel ik me meer ‘jihadist’ dan de grootste strijder. Ik ben een jihadist van liefde. Vraag me niet om te haten, nog liever zou ik sterven!” Het boekje is inmiddels aan de twaalfde druk toe en vorig jaar schreef Mohamed El Bachiri zijn tweede boek De Odyssee van Mohamed. Daarin vertelt hij, nog scherper dan in het eerste boek en met grote precisie, over zijn jeugd in Molenbeek, zijn leven als vader van drie kinderen na de dood van zijn vrouw en zijn visie op verbroedering als basis voor de toekomst. Hij is even kritisch voor witte onverdraagzaamheid als voor islamitische kwezelarij. Eigenhandig schetst hij de contouren van een moderne, open samenleving waarin verschil mag bestaan en menselijkheid prevaleert. Vanuit zijn eigen, bodemloze verdriet geeft hij een indrukwekkende getuigenis vol wijsheid en liefde. Zijn taal is eenvoudig, zijn boodschap is groots.

Veelzeggende stilte

Mohammed Azaay (foto Jesse Budel)

Wat een goed idee van George & Eran Producties om, mede op initiatief van het Amsterdamse theater de Meervaart en in samenwerking met het Amsterdams Andalusisch Orkest, op basis van Mohamed El Bachiri’s eerste boek de muzikale voorstelling Jihad van Liefde te maken. Sarah Ringoet bewerkte het boek, de regisseur is Eran Ben Michaël en de Marokkaans-Nederlandse acteur Mohammed Azaay geeft gestalte aan zijn – bijna – naamgenoot. In een aangrijpende voorstelling is verder een hoofdrol weggelegd voor stilte. Een paar keer laat Mohammed Azaay een veelzeggende, lange stilte vallen, bijvoorbeeld nadat hij de volgende tekst heeft uitgesproken: “Er is een aanslag gepleegd”. Hij kijkt vervolgens langdurig het publiek in en de ijzingwekkende, lange stilte is bijna tastbaar. Beklemmend, tragisch en spannend. Godzijdank hoestte er bij de première tijdens deze stilte niemand.

Rechtstreeks tot de zaal

Mohammed Azaay (foto Jesse Budel)

Mohammed Azaay (foto Jesse Budel)

Zo’n veelzeggende stilte valt ook, nadat de acteur heeft gezegd: “Wat moet ik in godsnaam de kinderen vertellen?” Mohammed Azaay speelt zowel de wanhoop als de levenslust van Mohamed El Bachiri. De acteur zegt met zijn heldere, dwingende stem: “Wie moet ik overmeesteren, wie moet ik verslaan dat je terugkomt?” Hij kijkt daarbij recht de zaal in, hij spreekt ons echt toe, terwijl zijn ogen vuur spuwen. Dat werkt geweldig goed. Hij spreekt het publiek ook rechtstreeks toe, terwijl hij vraagt: “Moet ik dankbaar zijn voor een land waar ze ons ‘vuile Marokkanen’ blijven noemen? Serieus? SERIEUS!?” Je verwacht bijna dat er een antwoord uit de zaal komt. Het zou me ook niks verbzen als dat tijdens de tournee soms gaat gebeuren. En dat geeft niks, dat is alleen maar goed en begrijpelijk.

Liefde voor Molenbeek

Verder vertelt hij als Mohamed El Bachiri over Molenbeek, over zes vierkante kilometer die hij liefdevol ‘mijn Molenbeek’ noemt. Een wereld op zich, zegt hij, maar een wijk waar hij vaak wordt bekeken als potentieel terrorist. Alleen vanwege zijn uiterlijk. Toch zegt hij: “Ik hou van Molenbeek, ik zou nergens anders willen wonen”. Bovenal is de voorstelling een liefdevolle ode aan de vrouw die de aanslag op 22 maart 2016 niet overleefde: “Ik schrijf je en dan ben ik soms heel dicht bij je.” Hij zegt: “Ik herinner me ons laatste gesprek, onze laatste kus, mijn hand in jouw hand”. En: “Je bent lief, de liefste, liever bestaat niet”. Daarna volgt weer zo’n lange stilte, waarna Mohammed Azaay zegt: “De stilte is angstaanjagend”.

Mohammed Azaay en het Amsterdam Andalusisch Orkest (foto Jesse Budel)

Lege lijkwade

Mohammed Azaay en het Amsterdam Andalusisch Orkest (foto Jesse Budel)

De begrafenis van Loubna wordt mooi verbeeld, met een witte doek die wordt gevouwen als een lege lijkwade zo ongeveer in de vorm van een rank vrouwenlichaam. De acteur knielt bij ‘het hoofd’ en geeft hier een kus op. Mooi! Later slaat hij de doek als een witte sjaal om zijn schouders. Het is allemaal zo mooi, zo puur, zo indrukwekkend. Het is zeker niet allemaal kommer en kwel. In een belangrijke scène gaat de acteur in een discotheek dansend helemaal uit z’n dak: “We moeten het leven dansen, we moeten de liefde dansen, steeds opnieuw”. Maar het belangrijkste is de boodschap die Mohamed El Bachiri wil overbrengen: “de religie van de liefde”. De acteur zegt: “Ik ben de enig overgebleven kapitein op een schip met drie matrozen, op een oceaan van verdriet. De wind blaast hard, spreekt je lieflijke naam, voert ons naar het onbekende. Zonder jou ben ik verdwaald, het leven heeft alle smaak verloren.”

De echte Mohamed El Bachiri

Mohamed El Bachiri (met mutsje) krijgt van de makers van de voorstelling een ingelijste scènefoto (eigen foto)

Ondertussen spelen de drie leden van het Amsterdams Andaludisch Orkest (AAO) een grote rol in de voorstelling. Niet alleen als muzikanten, maar ook met hun stemmen en soms spelen ze een kleine rollen. Het zijn de in Marokko geboren Abderrahim Semlali en Ahmed el Maai en de uit Nieuw-Zeeland afkomstige Dwingt Breinburg; talentvolle multi-instrumentalisten. Een waardevolle toevoeging aan de voorstelling. Ook een buitengewoon waardevolle toevoeging was dat de echte Mohamed El Bachiri bij de première aanwezig was. Yassine Boussaid, sinds vorig jaar directeur van de Meervaart, vroeg hem op het toneel te komen. Daar stond hij: een kleine, schuchtere man met een wollen mutsje op zijn hoofd. Yassine Boussaid overhandige hem een ingelijste scènefoto van de voorstelling, waarna El Bachiri in het Frans zei dat hij van de voorstelling had genoten, dat alles om liefde gaat en dat dit nooit vergeten mag worden.

De Meervaart

Campagnebeeld; foto van Mohammed Azaay (foto Casper Koster)

Het is begrijpelijk dat deze productie mede mogelijk is gemaakt door de Meervaart. Dit theater is al jaren een cultureel knooppunt waar publiek en makers met uiteenlopende achtergronden, smaakvoorkeuren en ambities met elkaar in contact komen. Deze instelling verbroedert de buurt, de stad en de wijdere wereld met elkaar. De Meervaart doet dit als podium, broedkamer van talent, centrum voor vrijetijdsbesteding, plek voor sociaal-artistieke projecten en als kenniscentrum voor grootstedelijke podiumkunst. De grote kracht van de Meervaart schuilt in de interactie tussen genres, disciplines en de presenterende en educatieve activiteiten. Het is dan ook toepasselijk dat Yassine Boussaid, in Amsterdam geboren in 1983, hier sinds vorig jaar directeur is. Hij is de eerste theaterdirecteur van Nederland met een Marokkaanse achtergrond, in Amsterdam-West opgevoed door twee Marokkaanse ouders. Een goede ontwikkeling, juist in deze buurt.

Jihad van Liefde, gezien 1 maart 2020 in de Meervaart. De productie kwam tot stand in samenwerking tussen de Meervaart, Senf Theaterpartners, George & Eran Producties en het Amsterdams Andalusisch Orkest. Tekst Sarah Ringoet naar aanleiding van Een Jihad van Liede van Mohamed El Bachiri/David Reybrouch, spel Mohammed Azzaay en het Amsterdams Andalusisch Orkest, regie Eran Ben-Michaël, scenografie Erik Kouwenhoven en Marcel Kranendonk, scènefoto’s Jesse Budel, campagnebeeld Casper Koster. Tournee t/m 4 mei 2020 (laatste voorstellingen van 2 t/m 4 mei in de Meervaart). Inlichtingen en kaarten: www.jihadvanliefde.nl