Dangerous Liaisons: een web van lust en bedrog

Tjitske Reidinga en Mark Rietman (foto Raymond van Olphen)

Dangerous Liaisons; de Britse schrijver Christopher Hampton bewerkte 35 jaar geleden de Franse brievenroman Les Liaisons Dangereuses van Pierre Choderlos de Laclos uit 1782. Een verhaal vol hartstocht en verraad, lust en list, macht en decadentie. De Franse markiezin de Merteuil daagt de notoire vrouwenversierder victome de Valmont uit om de maagedelijke Cecile te verleiden. Als beloning zal zij met hem de nacht doorbrengen. De Valmont vindt die taak wel erg eenvoudig, hij wil ook de kuise, getrouwde madame de Tourvel verleiden. Als blijkt dat de De Valmont zijn hart heeft verloren aan madame de Tourvel, wil de markiezin dat hij met haar breekt. Dat doet hij, maar als hij zijn beloning komt opeisen, houdt de markiezin zich niet aan haar belofte. Dat betekent oorlog, zoals Martha en George elkaar in Wie is er Bang voor Virginia Woolf? de oorlog verklaren. Daarna valt alles in duigen.

‘Gevaarlijke Liefdes’

Hanna van Vliet, Sander Pukkaard en Tjitske Reidinga (foto Raymond van Olphen)

Deze samenvatting is eigenlijk alles in dit stuk, dat door Stephen Frears in 1988 werd verfilmd met Glenn Close als de markiezin en John Malkovich als de victome. De film was een wereldwijd succes, ook in Nederland. Het wekt dus geen verbazing dat de Nederlandse voorstelling, die 21 februari 2020 in het DeLaMar Theater in première ging, de Engelse titel heeft: Dangerous Liaisons. Tja, de titels van My Fair Lady, Kinky Boots en The Sound of Music niet worden vertaald; anders herkent niemand het. Bij toneel ligt dat meestal toch anders. Het Noord-Nederlands Toneel speelde dit stuk in 1998 als Gevaarlijke Liefdes, met Josée Ruiter als de vileine markiezin de Merteuil en Adriaan Olree als haar duivelse opponent. In 2007 heette het bij het Nationale Toneel, met Ariane Schulter en Gijs Scholten van Aschat, in de regie van Johan Doesburg, ook Dangerous Liaisons. Drie jaar geleden speelde het Maastrichts Theaterensemble Het Vervolg, in regie van Hans Trentelman op locatie in Kasteel Amtenrade, als Les Liaisons Dangereuses.

Lust en decadentie

Het decor en de spelers voor aanvang (eigen foto)

In de nieuwe versie zijn de steracteurs Tjitske Reidinga en Mark Rietman de markiezin en de vicomte. Zij vormen de spil van deze voorstelling, waarin de derde hoofdrol is weggelegd voor decadentie. Die sfeer is er al, wanneer toeschouwers de zaal betreden. Er is geen voordoek en de acteurs liggen landerig op het toneel te luieren. In het decor domineert de kleur roze: knalroze, oudroze, zalmroze. De poten van een bankje bestaan uit drie geknielde naakte mannen met flinke geslachtsdelen, in het midden draagt een mannelijk naakt een – soms lichtgevende – bol. Boven de toneelopening staat het jaartal 1789 geschreven, het jaar dat de Franse revolutie begon. Zodra het stuk begint, ontrolt zich een serie mondelinge en fysieke duels. Vol veroveringen, lust en nauwelijks liefde, erotiek en seks, tot zelfs een verkrachting en masturbatie.

Tjitske Reidinga, Mark Rietman en Marisa van Eyle (foto Raymond van Olphen)

‘Haute gehuichel’

De taal is poëtisch, bloemrijk en gekunsteld mooi. Dit is hogeschool-gehuichel. Alles staat bol van leugen en bedrog onder het mom van eerlijkheid en vertrouwen. Vaak bedienen de personages zich van Franse woorden. Een minpunt is dat de meeste acteurs die plat Nederlands uitspreken: ‘mesjeu’ in plaats van ‘monsieur’. Ook het woord ‘madam’ komt van diep uit de klei getrokken. Verder is de vertaling van Marcel Otten een waterval van seksuele toespelingen. Valmont wil op Cecile ‘een maagdelijk ritje’ maken, hij wil zelf zijn wild uitzoeken en hij schrijft een brief op het achtersteven van een gebukte vrouw: “Hou je gat stil! Ik ga een punt zetten”. Het advies van de markiezin aan een brave deerne, nadat ze door de vicomte ruw is verkracht: “Het paradijs heeft drie ingangen, mijn kind”.

Gif in honingzoete marinade

Hanna van Vliet en Mark Rietman (foto Raymond van Olphen)

Judith Noyons en Mark Rietman (foto Raymond van Olphen)

Mark Rietman doet waar hij goed in is: het spelen van een doortrapte, onweerstaanbare charmeur, die zijn giftige woorden in honingzoete marinade dompelt. Dat deed hij ook als de doortrapte, onweerstaanbare Salieri in Amadeus. Sander Plukaard, die in Amadeus de titelrol speelde, is in Dangerous Liaisons de speelbal van de markiezin. Tjitske Reidinga speelt deze dame met haar bekende zangerige stemgeluid even onweerstaanbaar als doortrapt. De hele voorstelling is een web van lust en geveinsde liefde. Het is eigenlijk één live show, die zich afspeelt in het Casa Rosso van de achttiende eeuw. Maar echt boeien? Nee, dat doet Dangerous Liaisons helaas niet. Daarvoor is de voorstelling te gestileerd en te gekunsteld. Tijdens de climax, wanneer het conflict tussen de markiezin en de vicomte in alle hevigheid losbarst, klinkt oorverdovende muziek van YAN, hetgeen een man op het balkon bij de première luid deed roepen: “Wàt een pèstherrie!” Ik dacht dat het bij de voorstelling, maar dat was niet zo. Het einde is één groot demasqué. Uiteindelijke neuriet een van de actrices – niet Tjitske Reidinga – de Marseillaise, het Franse volkslied dat tijdens de revolutie ontstond.

Een kleine terugblik

Tjitske Reidinga en Mark Rietman (foto Raymond van Olphen)

In 1998 schreef Hein Janssen in de Volkskrant over Gevaarlijke Liefdes van het Noord-Nederlands Toneel: “Gevaarlijke Liefdes is een triomf voor Josée Ruiter. Haar markiezin de Merteuil is in elk woord en gebaar, in iedere vermoeid-wanhopige blik een toonbeeld van uitgebluste levenslust. Ze is ijskoningin en duivelin tegelijk. Als Valmont tegen haar snoeft en snuift kijk je alleen maar naar haar, naar hoe zij stukje bij beetje de nachtzijde van haar personage blootlegt.” In 2007 schreef Janssen over Dangerous Liaisons in de versie van het Nationale Toneel: “Grootste vraag rond deze Haagse Liaisons is het waarom. Waarom zo? Waarom nu? Choderlos de Laclos schreef zijn roman kort voor het uitbreken van de Franse revolutie als een aanklacht tegen de decadentie en verveling in de hogere kringen. In deze tijd, waarin de (doorgeschoten?) seksuele vrijheid en de bijpassende moraal weer ter discussie staan, zou je als theatermaker aan de hand van dit stuk daarover iets kunnen beweren. Wees dan maar eens lekker moralistisch, of juist niet: predik de vrije liefde en koester haar slachtoffers. Alles beter dan deze wankelmoedigheid.”

“Fenomenaal tekstbouwwerk”

Het ensemble met Mark Rietman (foto Raymond van Olphen)

Regisseur Nina Spijkers schrijft in het programmaboek dat ze in deze voorstelling menselijke mechanismen en machtsverhoudingen wil blootleggen: “Dit is een tijd waarin vooral het privilege van de man onder een vergrootglas ligt. Ik wil in het portretteren van de mens in deze voorstelling graag voorbij ‘het veroordelen’ komen. Voorbij het zwart wit.” Hein Janssen schrijft deze keer in zijn recensie, waarin hij vooral Mark Rietman complimenteert in zijn vertolking van ‘de boosaardige verleider, de gevaarlijke charmeur’: “Alles in deze voorstelling is geseksualiseerd, tot aan de tafelpoten toe, die de vorm van mannentorso’s met grote piemels hebben. […..] Handelingen zijn er nauwelijks, verhandelingen, intriges en dialogen des te meer. De bewerking van Marcel Otten is een fenomenaal tekstbouwwerk, een mix van rauwe, expliciete taal en Franse elegantie en dat vraagt om voortreffelijke tekstacteurs.”

De Vereeniging

Tjitske Reidinga en de handen van Sander Plukaard (foto Raymond van Olphen)

Acteurskoppel Tjitske Reidinga en Peter Blok gaan met actrice en schrijfster Roos Ouwehand een eigen theatergroep opgericht: De Vereeniging. Volgend seizoen debuteert het nieuwe gezelschap met het stuk 7 minuten, geschreven door Ouwehand. Reidinga, Peter Blok en Hanna van Lunteren gaan het spelen. Tot twee jaar geleden speelde Reidinga jarenlang als leading lady en publiekstheater twee voorstellingen per jaar bij het productiehuis van DeLaMar, dat de samenwerking twee jaar geleden onverwacht beëindigde. Dangerous Liaisons zou aanvankelijk bij DeLaMar gemaakt worden, maar is uiteindelijk overgenomen door Bos Theaterproducties. De actrice zei in een interview met Esther Kleuver in De Telegraaf: “Roos heeft zo’n mooie, pittige tekst geschreven. Ze zit daar dan eerst heel lang op te broeden en ineens was het er. We hebben de voorstelling inmiddels gepitcht bij de theaterdirecteuren en toen die het wilden hebben, waren we als kinderen zo blij. Er breekt wat dat betreft voor mij echt een bevrijdende periode aan.” Spannend!

De poster met Tjitske Reindinga en Mark Rietman (Hans van Brakel en Studio Room)

Anne-Rose op de rode loper (foto Anneke Janssen)

Dangerous Liaisons, gezien 21 februari 2020 in het DeLaMar. Een productie van Bos Theaterproducties, tekst Christopher Hampton naar Choderlos de Laclos en Heiner Müller, vertaling Marcel Otten, spel Tjitske Reidinga, Mark Rietman, Marisa van Eyle, Sander Plukaard, Hanna van Vliet en Judith Noyons, regie Nina Spijkers, decor Katrin Bombe, kostuums Daphne de Winkel, muziek YAN, scènefoto’s Raymond van Olphen, poster Han van Brakel en Studio Room, foto van A-R op de rode loper Anneke Janssen. Tournee t/m 20 juni. Informatie en tickets: www.dangeroustheater.nl