Willem & Frieda is een monument voor roze verzet
Het ensemble in de slotscène (foto Liza Kollau)
Willem & Frieda: Roze Verzet. Zo heet de nieuwe musical van Opus One, te zien slechts tot en met zondag 10 augustus in het DeLaMar Theater in Amsterdam in het kader van Amsterdam Pride. De talentvolle theatermaker en vertaler Daniël Cohen (62) schreef en regisseerde deze musical over de schrijver en beeldend kunstenaar Willem Arondéus (1894-1943) en de celliste en dirigent Frieda Belinfante (1904-1995). Twee homoseksuele verzetslieden, die wereldberoemd in Nederland hadden kunnen worden dankzij hun aandeel aan de aanslag op het bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan in Amsterdam in de nacht van 27 maart 1943.
Wereldberoemd in Nederland hádden ze kunnen worden, maar dat werden ze niet. In tegenstelling tot de beeldhouwer Gerrit van der Veen (1902-1944) die ook aan de aanslag meedeed en – net als vrijwel iedereen die eraan meedeed – werd verraden, gearresteerd en die door de Nazi’s werd ëxecuteerd. Van der Veen kreeg na de oorlog postuum het verzetskruis, een straat werd naar hem vernoemd, evenals een school en er kwam een monument voor hem op de Plantage Middenlaan. Maar er kwam geen standbeeld voor Arondéus en Belinfante. Hetzelfde geldt trouwens voor de eveneens homoseksuele coupeur Sjoerd Bakker, die ook aan de aanslag deelnam en werd geëxecuteerd.
Stephen Fry, Rudi van Dantzig en Esther Lindenbergh
Willem & Frieda: Kim van Zeben als Frieda Belinfante en Freek Bartels als Willem Arondéus (foto Liza Kollau)
Die onbekendheid zou wel eens kunnen komen, zo suggereert Daniël Cohen in Willem & Frieda, omdat ze allebei homoseksueel waren. Oftewel dat Willem Arondéus en Frieda Belinfante ‘een poot en een pot’ waren. Ik citeer uit een van de laatste scènes van de musical. Cohen wist zelf weinig over de twee, totdat hij stuitte op de in 2023 door Stephen Fry gemaakte documentaire Willem & Frieda defying the Nazis – could you be this brave? Zie de trailer (zeer de moeite waard): https://www.youtube.com/watch?v=Un2U2eT_s-Q
Deze musical is niet alleen een verdiend eerbetoon aan – vrijwel – vergeten verzetshelden, de musical is een indringende, boeiende en emotionele voorstelling over mensen die niet van wijken weten en die strijden voor rechtvaardigheid. Het klopt trouwens niet helemaal dat niemand eerder aandacht besteedde aan Willem Arondéus en Frieda Belinfante.
De bijzonder veelzijdige choreograaf Rudi van Dantzig schreef in 2003 de biografie Het leven van Willem Arondéus 1894-1943: een documentaire. En de actrice, danseres en zangeres Esther Lindenbergh maakte in 2022 de – volgens eigen zeggen – ‘spektakelmusical’ Frieda Belinfante. Lindenbergh speelde zelf de titelrol en ze speelde in de voorstelling cello, viool en piano. De indringende voorstelling werd in de meidagen van 2023 en 2024 hernomen door de Nationale Opera en uitgevoerd in de Boekmanzaal.
Willem Arondéus en de aanslag op het bevolkingsregister kwamen in de voorstelling van Esther Lindenbergh uitgebreid aan bod. Evenals veel elementen die door Daniël Cohen worden benadrukt. Zoals dat Frieda zich na de aanslag als man kleedde om niet te worden herkend en niet te worden opgepakt. In beide voorstellingen komt naar voren hoe bevrijd Frieda zich voelde in haar herenkostuum. Recensent Neil van der Linden schreef in mei 2024 in De Theaterkrant over de voorstelling Frieda Belinfante: “Nu is er voor Frieda en ook deels voor Willem ook een monument in theatervorm”.
‘Ons verhaal moet worden doorverteld’
Freek Bartels als Willem Arondéus en Kim van Zeben als Frieda Belinfante (foto Liza Kollau)
Terug naar deze musical Willem & Frieda: Roze Verzet. In deze nieuwe musical wordt heel knap heen en weer gevlogen tussen de oorlogsjaren, de tijd na de oorlog toen Frieda Belinfante in het klatergoud van Hollywood artistiek het hoofd boven waren probeerde te houden en een fantasiewereld waarin de geest van Willem Arondéus Frieda aanspoort om hun verhaal uit de oorlog wereldkundig te maken.
Willem zegt: “Ons verhaal moet worden doorverteld. Gerrit zijn ze niet vergeten. Die kreeg postuum het verzetskruis, een straat, een school. Wij niks. Wij passen niet in het plaatje van de hetero-verzetsheld”. Maar Frieda stribbelt tegen: “Ik ben hier om alles te vergeten.”
Als de musical begint, zien we de perfect gecaste Kim van Zeben als Frieda die zich in Californië in 1949 stierlijk verveelt op een sponsorlunch die moet leiden tot de oprichting van haar eigen orkest. De gasten zijn louter geïnteresseerd in zon, zee, elke dag feest en altijd zon. Frieda vindt het verschrikkelijk, maar ze past zich schoorvoetend aan. Ze zegt smalend tegen de geest van Willem – prachtig vertolkt door Freek Bartels – dat ze in Californië een populaire ‘honingpot’ is. Willem lacht: “Oh, geweldig! Je bent cellist, dirigent én honingpot!”
‘De leeuw, de Hollandse leeuw…’
Wat volgt is een boeiende aaneenschakeling van scènes die zich afspelen in de Tweede Wereldoorlog. De nadruk ligt op het verzet en de geheimzinnigheid die hiermee gepaard gaat. Het lied Spertijd, dat aan het begin doet aan The Cellblock Tango uit de musical Chicago, belicht de nacht waarin niemand de straat op mocht. Juist toen probeerden homoseksuelen elkaar in Amsterdam te ontmoeten: “De spertijd is onze ‘wij-gaan-te-ver-tijd’.” Er is in de muziek en de tekst een mooi terugkerende thema, waarin leden van de verzetsgroep PBC (‘Persoons Bewijzen Centrale’) bezingen hoe moeilijk het is om in de te vervalsen persoonsberwijzen het watermerk van de Nederlandse leeuw na te maken: ‘de leeuw, de Hollandse leeuw…’.
Kim van Zeben als Frieda en het ensemble (foto Liza Kollau)
De muziek van Job Greuter verdient een extra vermelding. De 28-jarige componist, muziektheatermaker en cellist maakte muziek die doet denken aan Stephen Sondheim. Een groter compliment kan bijna niet. Op jeugdige leeftijd studeerde muziektheater en klassieke muziek – cello – aan Codarts Rotterdam en behaalde zijn master Musical Theatre Performance aan de Royal Academy of Music in Londen.
Zijn eerste musical, getiteld A Kind of Odyssey – a modern musical in molto bad-ass, werd in 2022 geproduceerd door Stichting MusicalMakers. In datzelfde jaar ontwikkelde hij METAMOORFOSE, een prikkelarm theatraal concert voor prikkelgevoelige theaterbezoekers. Verder werkte hij onder meer voor De Nationale Opera, The Royal Shakespeare Company, Trafalgar Entertainment, de Toneelschuur, eerder al voor Opus One en De Graaf en Cornelissen Entertainment. Chapeau!
Ik raad iedereen aan naar Willem & Frieda: Roze Verzet te gaan. Dat wil zeggen, iedereen die meer wil dan vrijblijvend amusement met een simpel verhaal. Er is, behalve ernst, veel ruimte voor humor. Bijvoorbeeld als de vraag wordt geopperde of homo’s ook verzetshelden kunnen zijn. Of is verzet alleen voor ‘echte mannen’? Als iemand vraagt of er wel plek is voor het roze verzet, zegt Frieda Belinfante korzelig: “Ik heb me altijd tegen dat roze verzet”.
De musical zit vol met dergelijke woordgrappen en dat is goed. Erg leuk is een ensemblenummer tijdens de voorbeiding op de overval op het bevolkingsregister. Er komt steeds een nieuw element bij, zoals een plan, bouwtekeningen, explosieven, politiepakken, middelen om de bewakers te verdoven. Gaandeweg lijkt dit nummer steeds meer op Ik ben met Catootje naar de Botermarkt geweest. Grappig, inventief en functioneel.
De hoofdrolspelers met rechts Kim van Zeben als Frieda Belinfante en Freek Bartels als Willem Arondéus (foto Liza Kollau)
‘Wij zijn allemaal deel van het verhaal’
Willem & Frieda: Lars Mak in het midden met een vals persoonsbewijs en het ensemble (foto Liza Kollau)
Erg goed is dat Frieda, die zelf niet aan de aanslag mee mocht doen (want een vrouw… tja…) tijdens de aanslag vanaf een hoog standpunt tussen de musici haar medespelers dirigeert. De leidraad is: ‘Wij zijn allemaal deel van het verhaal’. De explosie wordt mooi verstild vormgegeven. Geen knallen, maar papieren die op het achtertoneel zachtjes naar beneden dwarrelen. Wanneer de veroordeelde kameraden in hun laatste uren voor hun executie samen in de cel zitten, is het thema: ‘Alles is licht’ en ‘niet ieder apart, maar samen één’.
Verder verdient de vormgeving een pluim. Timo Arling ontwierp een decor met semi-transparante blokken, waar alles mogelijk is. Personages kunnen hoog en laag staan en het hart van het decor doet denken aan de driehoekige vorm van het Homomonument op de Westermarkt. Het lichtontwerp van Nick Zwolsman geeft elke scène een andere sfeer. Een pluim bovendien voor de muzikanten. Het zijn er slechts vier, maar ze toveren met hun instrumenten: toetsen, een cello, een contrabas en diverse blaasinstrumenten. De muzikanten zijn Ezra van Nassauw, Coen Kaldeway, Tim Brandsen en Astrid Reijners.
Sem van der Hijden als Sjoerd Bakker en het ensemble (foto Liza Kollau)
Sterrenregen
De recensies zijn allemaal positief en dat is dik verdiend. Hein Janssen schreef in De Theaterkrant: “In Willem & Frieda: Roze Verzet wordt voor in ieder geval deze twee moedige mensen een muzikaal monument opgericht. Opdat we niet vergeten.” Zijn Volkskrant-oud-collega Joris Henquet gaf de musical vier sterren en schreef: “Over de levens van Willem & Frieda is nu een vindingrijke en ontroerende musical gemaakt”. Patrick van den Hanenberg schreef in Het Parool: “Misschien de grootste verrassing van de ontroerende en soms ook zeer grappige musical is Job Greuter. […..] Als Greuter flirt met Stephen Sondheim en tegen de stijl aanleunt van sommige stukken uit West Side Story van Leonard Bernstein, doet hij dat op slimme en originele manier”.
Bianca Bartels is in Trouw ook complimenteus over de componist: “Een van de grootste pilaren onder de musical is de bijzondere muziek van Job Greuter, uitgevoerd door een sterk klein live ensemble. Greuter componeerde dwarse akkoorden en melodieën die sprongen maken als katten in het nauw, waarin je het verzet voelt. Dan weer klinken zoekende melodieën, stuwende pianopartijen wanneer personages groots dromen, of een nummer vol mysterieuze pssst-klanken, fluitjes, kreten en gesis: het gevoel van gevaarlijk ondergronds werk.” Bartels gaf Willem & Frieda ook vier sterren.
Sem van der Hijden als Sjoerd Bakker, Freek Bartels als Willem Arondéus en het ensemble (foto Liza Kollau)
Vijf-en-een-halve sterren kwamen bij de recensie van Robbert Blokland in De Telegraaf: “Het is sowieso voelbaar dat de voorstelling uit een groot gevoel van urgentie is geboren: het is tijd dat roze helden de eer krijgen die ze verdienen. Die drijfveer lijkt de altijd al uitmuntende Freek Bartels en Kim van Zeben boven zichzelf uit te tillen. Door hun gezamenlijke momenten, waar de vonken vanaf vliegen, is het minder uitgewerkte plotje ná de oorlog snel vergeten en vergeven”.
De première zal dan ook zeker een dubbel en prachtig verjaardagscadeau zijn geweest. Dubbel, want op zondag 22 juli waren zowel Daniël Cohen als Kim van Zeben jarig. Onwillekeurig denk ik terug aan veertig jaar geleden, toen ik Daniël Cohen leerde kennen als mede-student bij de studie Theaterwetenschap. Hij was op 22-jarige leeftijd al ambitieus en behoorlijk zeker van zijn zaak. Hij regisseerde met amateurs de musicals Chicago van Kander & Ebb, Company, Merrily We Roll Along en A Little Night Musical van Stephen Sondheim; allemaal in het Engels. Toen al wilde hij zelf musicals schrijven en dat is hem dus gloedvol gelukt. Chapeau, Daniël Cohen. Zie de trailer: https://www.youtube.com/watch?v=yB0MzACJBC8
Selfie voorafgaande aan de première
Een deel van de cast en het orkest tijdens het applaus bij de laatste try-out (eigen foto)
Willem & Frieda: Roze Verzet, gezien zaterdag 19 (op We Are Public) én zondag 20 juli in het DeLaMar Theater in Amsterdam en aldaar slechts tot en met zondag 10 augustus (donderdag, vrijdag en zaterdag om 20.30 uur en zondag om 15 uur). Een productie van Opus One en het DeLaMar. Tekst en regie Daniël Cohen, muziek Job Greuter, choreografie Roy Jonathans, vormgeving Timo Arling, lichtontwerp Nick Zwolsman, geluidsontwerp Mink Zuurveld, scènefoto’s en poster Liza Kollau. Spel Freek Bartels als Willem en Kim van Zeben als Frieda en verder met Sem van der Hijden, Julia Herfst, Lars Mak, Winter Twilt, Tobias Bodewitz, Josephine van Waesberghe, Jaap Stoop, Chimène van Dijk en Lois Senger. Daniël Cohen geeft een inleiding vrijdag 24 juli en zaterdag 2 augustus om 19.45 uur en zondag 10 augustus om 14.15 uur. Er zijn vrijdag 1 en zaterdag 9 augustus gratis afterparty’s met dj Hey Girl Hey in het DeLaMar Café. Zie voor kaarten en meer informatie: www.opusone.nl of www.delamar.nl
