De musicals Fiddler on the Roof en My Fair Lady gingen dit seizoen een dag na elkaar in Amsterdam in première. Grote Amerikaanse klassiekers uit de jaren zestig, die meerdere keren in Nederland te zien waren. Allebei met legendarische hoofdrolspelers: Lex Goudsmit speelde in Anatevka – zoals Fiddler on the Roof in Nederland beter bekend is – de Joodse melkboer Tevye van 1966 tot 1968 meer dan duizend keer, Wim Sonneveld speelde in My Fair Lady professor Henry Higgins van 1960 tot 1962 ongeveer zevenhonderd keer. De rollen waren hen op het lijf geschreven. Henk Poort speelde Tevye nadien twee keer – 1998 en 2008 – en John van Dreelen, Paul van Vliet, Thom Hoffman en Hugo Haenen kropen achtereenvolgens in de huid van professor Higgins. Nu wordt Tevye vertolkt door Thomas Acda en Higgins door Chris Tates.

De nieuwe versies van de klassiekers verschillen wezenlijk van elkaar. My Fair Lady, die 6 november 2017 in Carré in première ging, is een museumstuk; een smetteloze musical in onbeprispelijk Engelse stijl. Een feest der herkenning zonder verrassingen. Een museumstuk is mooi, maar een museumstuk hoort thuis in een museum. In een theater wil je meer dan achterover leunen om nogmaals te genieten van het overbekende verhaal over de professor en zijn bloemenmeisje in de nog altijd perfecte vertaling die wijlen Seth Gaaikema in 1960 maakte voor de eerste Nederlandse uitvoering: het bloemenmeisje Eliza is weer ‘een sloerie uit de sloppen’, haar vader zingt lekker vet ‘Als ’t effe kan’, Eliza lukt het als bij toverslag om het zinnetje ‘het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan’ goed uit te spreken. De decors en de kostuums leunen ook zwaar op herkenbare beelden: Marjolein Ettema maakte een replica van de studeerkamer van Higgins en Arno Bremers maakte voor de scène waarin Eliza de paardenrennen in Ascot bezoekt een creatie die een blauwdruk lijkt van de beeldschone japon van Audrey Hepburn in de verfilming: hetzelfde silhouet, wit met kant, zwarte accenten en eenzelfde hoed. Lekker herkenbaar, lekker veilig.

De acteurs doen het overigens goed; vooral Chris Tates als de koppige Higgins en Han Oldigs als de volkse vuilnisman Alfred P. Doolittle. Esmée Dekker is als Eliza helaas niet de vereiste spil van de show. De choreografie van Chara Re is goed: strak en heel Engels. Maar verder zijn de verschillen tussen deze My Fair Lady en de nieuwe Fiddler on the Roof levensgroot. Fiddler is ook een klassieker uit de jaren zestig. Maar in de versie die 5 november 2017 in het DeLaMar in première ging, borduurt regisseur Ruut Weissman niet voort op wat het publiek al weet. In het voorjaar 2016 zei hij in een interview, dat ik met hem had voor het vakblad Theatermaker: “Ik ga Fiddler ontjoodsen om de voorstelling joodser te maken.” Hij zei toen ook dat iemand Tevye ging spelen, waar iedereen van op zou kijken. Zijn oud-leerling Thomas Acda is inderdaad een even opzienbarende als perfecte keuze. Het lijkt of Thomas Acda de Joodse melkboer moeiteloos uit z’n mouw schudt, alsof die tobbende vader van vijf dochters van nature in hem zit. Hij speelt de rol als de cabaretier die hij is. Vooral mooi zijn de vele momenten, waarin hij losjes en met humor onderonsjes voert met de hogere macht die hij telkens om raad vraagt.

Een groot verschil met My Fair Lady is dat deze Fiddler opwindend, ontroerend en verrassend is. Een voorstelling vol weemoed en zonder valse tranentrekkerij. Natuurlijk is het verhaal bekend: Tevye worstelt met tradities als het gaat om de keuzes van zijn dochters voor een echtgenoot. Het tragische einde is ook bekend: alle Joden moeten hun dorp Anatevka na een decreet van de Tsaar verlaten. Tevye gaat met Amerika; een verwijzing naar het begin van de musical. De voorstelling begint immers in een abstract downtown Manhattan, waarin alle acteurs – behalve Acda – moderne streetwear dragen. In dit decor zingen ze het indringende lied Traditie, dat het hart van Fiddler uitdraagt. Verrassend is ook dat Chava, de derde dochter van Tevye, een donkere vrouw is: Sarah Janneh. Eerst dacht ik – om Ischa Meijer te citeren: “why?” Maar gaandeweg dacht ik: waarom niet? Het is theater, alles kan. Thomas Acda is ook niet Joods en juist over deze dochter zegt Tevye, wanneer zij een katholieke man wil trouwen: “Chava, blijf bij je eigen soort. Een vogel en een vis, dat gaat niet samen”. Die redenering krijgt nu extra lading. Het maakt Fiddler tijdloos en universeel. Op de affiche van de voorstelling is op de achtergrond de skyline van Manhattan zichtbaar, zelfs met een schim van de Twin Towers.

Nog meer redenen om naar Fiddler te gaan: de inventieve arrangementen van Jeroen Sleyfer waarbij het lied Lechaim bijna als een tango klinkt. Thomas Acda begeleidt zichzelf aan het begin van Als ik toch ’ns rijk was op de ukelele; naar verluidt zijn eigen idee. De muzikanten zitten zichtbaar op de achtergrond, komen soms naar voren en uiteraard begint de violist aan het begin ‘op het dak’. Ook goed is het sobere decor van Tom Schenk, die tientallen jaren lang de vaste decorontwerper was van toneelgroep De Appel in Scheveningen. Heel fijn is ook de afgestofte vertaling van Rob de Graaf, die een nijdige Tevye zinnen in de mond geeft als: “Ik schreeuw niet tegen je, ik praat hard zodat je me goed kan horen” en “Als ik kwaad word, blijven de vliegen bij me weg”. Dit is een voorstelling met een hart, deze Fiddler ontroert zonder tranentrekkerij. Want tranentrekkerij, dat heeft Ruut Weissman met hart en ziel vermeden.

My Fair Lady, gezien 6 november 2017 in Carré. Een productie van De Graaf & Cornelissen Entertainment, verhaal en liedteksten Alan Jay Lerner, muziek Frederick Loewe, vertaling Seth Gaaikema, arrangementen Marco Braam en Ad van Dijk, decor Marjolein Ettema, kostuums Arno Bremers, regie Paul van Ewijk, choreografie Chiara Re, met Esmée Dekker, Chris Tates, Alfred van den Heuvel, Han Oldigs, Sjoukje Hooymaayer en anderen. Tournee t/m 13 mei 2018. Foto’s Roy Beusker. Zie: www.degraafcornelissen.nl
Fiddler on the Roof, gezien 7 november 2017 in het DeLaMar. Een productie van De Theateralliantie, script Joseph Stein, liedteksten Sheldon Harnick, muziek Jerry Bock, vertaling Rob de Graaf, musical supervisor Jeroen Sleyfer, decor Tom Schenk, kostuums Sabine Snijders, regie Ruut Weissman, choreografie Pim Veulings,met o.a. Thomas Acda, Eva van Gessel, Hanna van Vliet, Sara Janneh, Judith Linssen, Doris Baaten en anderen. Tournee t/m 22 april 2018. Foto’s Roy Beusker en Annemieke van der Togt. Zie: www.fiddlerthemusical.nl